Hukuk köşesi: Fazla çalışma (mesai) nedir?

Tekstil işçileri olarak emek sömürüsünün yoğun olarak yaşandığı bir sektörde çalışıyoruz. Bir çok arkadaşımız yasal haklarını bile bilmiyor. Bu durum da patronların ekmeğine yağ sürüyor. Bundan böyle hukuk köşemizde yasal haklarımızı işlemeye çalışacağız. Bu sayıda da son iki aydır hemen her arkadaşımızın şikayet ettiği ve iş kanunda nasıl bir uygulamaya dayandığını bilmediği ‘Fazla çalışma ( mesai) nedir, fazla Çalışma zorunlu mudur?. konularını İş Yasası içerisinde ele alacağız.

Fazla çalışma nedir?

İş Yasası’nda belirtilen haftalık kırk beş saatlik çalışma süresini aşan çalışmalara ‘fazla çalışma’ denir.
İşçiye günde en fazla üç (3) saat fazla çalışma yaptırılabilir. Fazla çalışmaların toplamı bir yılda iki yüz yetmiş (270) saatten fazla olamaz. Ancak işçi yine de bu sürelerden fazla çalıştırılmışsa fazla çalışma sürelerinin ödenmesi gerekir. İşçilerini bu sürelere aykırı şekilde çalıştıran işverene şikayet ya da tespit edilmesi halinde Bölge Çalışma Müdürlüğü tarafından idari para cezası verilir.

Gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemeyeceğinden gece çalışmalarından fazla çalışma yaptırılamaz. Ayrıca bazı işlerde çalışan işçilere ve hangi işte çalışırlarsa çalışsınlar bazı işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
Sağlık kuralları bakımından günde ancak yedi buçuk saat veya daha az çalışması gereken işlerde çalışan işçilere örneğin: kurşun, arsenik, civa, asitle ilgili bazı işler, gürültünün belli bir düzeyin üzerinde olduğu işler vb.)

Yer ve su altında çalışan işlerde çalışan işçilere
18 yaşını doldurmamış işçilere
İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının el vermediği, işyeri hekiminin ve ya SSK başkanlığı hekiminin bunların bulunmadığı yerlerde her hangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçilere
Gebe yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

Fazla çalışma yapmak (Mesaiye kalmak) zorunlu mudur?

İşverenin fazla çalışma için işçinin onayını alması gerekir. Yani fazla çalışma yapılması, karşılıklı anlaşmaya bağlıdır. Uygulamada işverenler iş sözleşmelerine bir sözleşme şartı olarak işçi fazla mesai yapmayı peşinen kabul eder tarzında maddeler koymakta ve bu onayı önden almaya çalışmaktadır. Oysa pek çok işyerinde ise bu onay hiç alınmamakta ve işçiler fazla çalışmaya zorlanmakta aksi takdirde ise işten çıkarılmaktadır. Oysa yasal düzenlemeye göre sadece kabul eden işçileri mesaiye bırakabilir. İstemeyenler ise buna zorlanamaz. İşçinin sözleşmesi fazla mesaiye kalmak istemediği gibi bir nedenle feshedilemez. 

* İzmir Çağdaş Hukukçular Derneği’nin 4857 Sayılı iş yasasını  incelediği İşçinin el kitabından özetlenerek alınmıştır.